İstanbul Teknik Üniversitesi'nin kuruluşunda yer alan İnşaat, Mimarlık, Elektrik gibi çekirdek fakültelerden biri olan Makina Fakültesi bugünkü adını 1944 yılında almıştır. 1933 yılında yeni üniversite reformu ile, "İstanbul Darülfünunu" nun İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'ne bağlı Elektrik ve Makina Enstitüsü kaldırılmış ve Yüksek Mühendis Okulu'nda Elektrik-Mekanik Bölümü açılarak Makina-Elektrik Mühendisliği eğitimi başlamıştır. 1944 yılında yeni bir kanunla, Yüksek Mühendis Okulu "İstanbul Teknik Üniversitesi" adını almış ve Makina Bölümü de bağımsız Makina Fakültesi haline gelmiştir.

Fakültemiz ülkemizde makina mühendisliği alanında eğitim ve araştırma faaliyetleri gerçekleştiren en eski kurumlardan biridir. Barındırdığı farklı mühendislik dalları gelişerek fakülte haline gelmiştir. 1969 yılında Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi, 1983 yılında Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, 2004 yılında Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi bağımsız statülerini kazanmışlardır. İlk yıllarında temel bilimler ve genel mühendislik derslerinin bir kısmı Makine Fakültesi kapsamında yürütülen Maden Mühendisliği bölümü de 1953 yılında bağımsız bir fakülte haline gelmiştir.
     
Makina Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü, her türlü mekanik sistemlerin ve enerji dönüşüm sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi, üretim planlaması konularında eğitim ve araştırma yapmaktadır. Otomotiv endüstrisi, Enerji üretimi, Petro-kimya sanayii, Robot teknolojisi, Tekstil sanayi, Savunma sanayi ve teknolojileri, Tersine mühendislik, Temiz enerji, Yenilenebilir enerji, Yeraltı kömür gazlaştırma, MEMS, Nanoteknoloji, İlaç teknolojisi ve Biyomoleküler Mühendislik kadar birçok alanda araştırma ve geliştirme çalışmaları sürdürülmektedir.

Bugün dünya teknolojisine uygun, çağdaş bir eğitim ve araştırma kurumu olan İTÜ Makina Fakültesi, ülkemizin en geniş araştırma laboratuvarlarına sahip fakültelerinden birisidir.

Gümüşsuyu Binası’nın yapımına ilk olarak Osmanlı Padişahı Sultan II. Mahmut döneminde, Dolmabahçe’de bulunan ve devletin hafif silah üretim merkezi olarak kullanılan Tüfekhane-i Amire’de çalışan bekâr işçilerin iskân ihtiyacını karşılamak üzere 1840 yılında başlanmıştır. İnşası sırasında iç kısımda bazı değişiklikler yapılarak askeri kışlaya dönüştürülmüştür. 1843 yılında Ermeni mimar Garabet Amira Balyan tarafından tamamlanan ahşap bina, Gümüşsuyu Kışlası olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1857 yılında Sultan Abdülmecit, Dolmabahçe Sarayı’nın hizmet birimleri olan Hademe-i Hassa ve Muzika-i Hümayun için kullanılmak amacıyla bakımsız durumda olan Gümüşsuyu Kışlası’nın yenilenmesini istemiştir. Bunun üzerine 1862 yılında Gümüşsuyu Kışlası’nın ana yapısı kâgire dönüştürülerek Sultan Abdülaziz zamanında mimar Sarkis Balyan tarafından tamamlanmıştır.

Gümüşsuyu Kışlası’nın yapıldığı ilk yıllara ait bir fotoğraf.

Osmanlı Döneminde Gümüşsuyu Kışlası, saray bando ve orkestrasına müzisyen yetiştirmek ve Türk musikisi eğitimi vermek amacıyla kurulmuş olan Muzika-i Hümayun’a ev sahipliği yapmıştır. Bu yönüyle günümüzdeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın ilk binalarından biri olma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca Gümüşsuyu Kışlası, saray hizmetlileri arasında gösteri ve tören personeli özelliği taşıyan Hademe-i Hassa biriminin eğitimi amacıyla da kullanılmıştır. Sonraki yıllarda ise kışlanın bir bölümüne yangınlarda müdahale görevi bulunan Tulumbacılar Birliği ile atlı koruma birimi olan Süvari Birliği yerleştirilmiştir. Günümüzde spor salonu ve açık saha olarak kullanılan alan ise 1863 yılında Süvari Birliğine ahır yapılmak üzere tahsis edilmiştir.

20 yy. başlarında Dolmabahçe ve Gümüşsuyu Kışlası.

1909’da Gümüşsuyu Kışlası, harita subaylarının hizmetindeki erlerin dikkatsizliği nedeniyle bir yangın geçirmiştir. Tulumbacıların çabalarına rağmen söndürülmesi geciken yangın büyük tahribata neden olmuştur.

Gümüşsuyu Kışlası 1909’da bir yangın geçirir.

Gümüşsuyu Kışlası’nın Mühendislik Eğitimine Geçişi

1884 yılında Mühendishane-i Berri-i Hümayun’a bağlı olarak Hendese-i Mülkiye Mektebi adıyla kurulan ilk sivil mühendis okulu, Halıcıoğlu’ndaki Mühendishane’de eğitime başlamıştır. Fakat askeri ve sivil idareciler arasındaki geçimsizlik sebebiyle Mühendishane-i Berri-i Hümayun’dan ayrılarak 1909 yılında Mühendis Mekteb-i Âlîsi adını almış ve Nafıa Nezaretine (Bayındırlık Bakanlığı) bağlanarak Tophane’de bulunan Faik Paşa Konağına taşınmıştır. Mühendis mektebi, nihai olarak Gümüşsuyu Kışlası’na taşınmadan önce tifo salgını, Birinci Dünya Savaşı ve işgal gibi sebeplerle aralarında Notre Dame de Sion ve Harbiye Mektebi’nin de olduğu yedi farklı binaya taşınmak zorunda kalmıştır. Aslında Gümüşsuyu Kışlası, ilk olarak 28 Kasım 1918’de devrin padişahı Sultan Vahdettin tarafından Mühendis Mektebi’ne verilmiş; fizik ve kimya laboratuvarlarının teçhizatı Gümüşsuyu Kışlası’nın orta avlusundaki camiye depolanmıştır. Ne yazık ki bir hafta sonra, daha öğrenciler gelip yerleşemeden, İngilizler binayı işgal etmiş ve hastane olarak kullanmaya başlamıştır. Bir süre açıkta kalan Mühendis Mektebi, eşyalarının bir kısmını orta avludaki camide bırakarak yeniden Halıcıoğlu’ndaki eski binasına yerleşmiştir. Fakat İstanbul’un işgalinden sonra bu binanın İngiliz kuvvetlerine tahsis edilmesi üzerine yeniden açıkta kalmıştır. Bu arada hastane olarak kullanılan Gümüşsuyu Kışlası, Nisan 1920’de Gümüşsuyu Caddesi’ne bakan güney kanadının tamamen yanmasına sebep olan bir yangın daha geçirmiştir.

Gümüşsuyu Binası’nın Dolmabahçe’den görünüşü.

Yatakhanelerde ve yemekhanede ders yapılmak zorunda kalınan eğitime elverişsiz binalardan sonra, nihayet 1923 yılında Gümüşsuyu Kışlası’nın yeniden Mühendis Mektebine verilmesi gündeme gelmiştir. Kurtuluş Savaşı ve İstanbul’un kurtuluşunun ardından, 12 Mart 1923’te dönemin Hariciye Vekili İsmet (İnönü) Paşa, Gümüşsuyu Kışlası’nın boşaltılması için İngiliz General Harrington’a ricada bulunmuştur. Eylül 1923’te, her iki okulun da acil ihtiyacı olması sebebiyle Gümüşsuyu Kışlası’nın hem Mühendis Mektebi hem de Kondüktör Mektebi olarak kullanılmasına karar verilmiştir. 1937 yılında Teknik Okul yapılan ve Yıldız’a taşınan Kondüktör Mektebi, 1992 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi adını alacaktır. 20 Ekim 1923 yılında Gümüşsuyu Kışlası’na taşınması tamamlanan Mühendis Mektebi derslere başlamıştır. Fakat İngilizlerden harap durumda teslim alınan binanın tamir ve yenileme çalışmaları birkaç yıl boyunca devam etmiştir. Binanın yenileme süreciyle ilgili detaylar "Yüksek Mühendis Okulu" adlı araştırma kitabında şöyle aktarılmaktadır [1]: “Binanın Deniz cephesinin Güney kısmı (Gümüşsuyu binasında bugünkü Makina Fakültesi sekreterliğinin bulunduğu yer ve devamı), Fikri Bey’in ilk müdürlüğü zamanında yeniden inşa edilmiş gibi esaslı bir tamir görmüştü. İhalesi yapılan bugünkü Konferans Salonu ve devamı da Suphi Bey’in Rektörlüğü zamanında tamamlandı. Binanın ve bahçenin etrafındaki duvarların mühim bir kısmı yeniden inşaa ettirilerek diğer kısımları tamir edildi. Mektebin Dolmabahçe’ye bakan cephesinin ön kısmındaki bahçe tanzim edildi. Fikri Bey’in yerine Nafıa Bakanı tarafından 1 Haziran 1935 tarihinden itibaren müdürlüğe Suphi Tanıg tayin edildi. Bu sırada Gümüşsuyu Binası’nın, tamamen tedrisata ve laboratuvara hasrı için binadan ayrı bir pansiyon yapılması kararlaştırılmıştı. Bugünkü yurt binasının bulunduğu eski süvari kışlası yerine pansiyon binası yapılarak 300 öğrencinin yatma, dinlenme, yemekhanesi mükemmel şekilde sağlandı. Gümüşsuyu binasının yatakhane ve yemekhane olan kısımları tedrisata ayrıldı. Mektebin Gümüşsuyu caddesine bakan kanadı yeniden yapıldı. Bu suretle elde edilen imkanlarla öğrenci adedi fazlalaştırıldı. Laboratuvarlar da genişletildi. Daha evvelki yıllarda başlayan mektebin tamiri ve genişletilmesi faaliyetine hızla devam olunmuştur. Gümüşsuyu binasının dört cihetteki bölümlerinden üçü daha önce Fikri ve Suphi beyler zamanında tamir ve inşa edilmişti. O zaman Teknik Okuldan boşalan batı kısmındaki bugünkü Philips binalarına bakan kısım bu defa tamamen yıkılarak yeniden dört katlı olarak inşa edildi. Alt kısmına Matbaa, laboratuvarlar, üst kısımlarına kütüphane ve bazı öğretim elemanları yerleştirildi. Bu arada öğrenci sayıları çoğaldığından bazı sınıfların ara bölümleri kaldırılarak genişletildi. Evvelce 30 öğrenciyi anca istiap edebilen Fizik, Kimya laboratuvarları iki misline çıkartıldı. Yeniden geniş bir anfi yapıldı. Anfinin altındaki eski kısım tamir edilerek Muhabere laboratuvarı haline getirildi. Öğrencilerin stajları için ayrıca Makina Atölyesi kuruldu. Yine bu devirde mektepte Elektrik ve Makina şubeleri meydana getirildi. Ayrıca Uçak Mühendisliği ile Deniz İnşaat Mühendisliği kısımları ihdas edildi.” 24 Mayıs 1928 tarihinde kabul edilen kanunla, ilk olarak Mühendis Mekteb-i Alisi adıyla kurulan Mühendis Mektebi, Yüksek Mühendis Mektebi'ne çevrilerek Gümüşsuyu Binasının kuruma devredildiği belirtilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında yurt dışından gelen öğretim üyeleriyle kadrosunu genişleten Yüksek Mühendis Mektebi, ilk mezunlarını verdiği 1931 yılından beri ülkenin seçkin teknik elemanlarını yetiştirme görevini üstlenmiştir. İlk olarak Gümüşsuyu Kışlası’nda konumlanan okul, zamanla Taşkışla ve Maçka Silahhanesi binalarının da eklenmesiyle büyüyerek, 1944 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi adını almış, Ord.Prof. Osman Tevfik Taylan’ın müdürlüğü 20.7.1944 de kanun icabı sona erdikten sonra Osman Tevfik Taylan yeni kurulan Teknik Üniversitenin ilk Rektörlüğüne tayin edilmiştir.

1944 yılı dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in, İTÜ’nün açılışında kurdeleyi kestiği fotoğraf.

Kışla olarak kullanım amacıyla yapılmış olan Gümüşsuyu binası, eğitim kurumu hâline getirilirken birçok değişikliğe uğramış; hamam ve süvari ahırlarının kaldırılması ve ilave katların inşası ile eski yapısını kaybetmiştir. Gümüşsuyu binasında yer alan Makina Fakültesi bünyesindeki Toplantı Salonumuz Fakültemizin kuruluşundan günümüze kadar gerek Rektörlük olarak kullanıldığı dönemde gerek sonrasında Rektör ve Dekanlarımızın toplantılarının gerçekleştirildiği, tarihi dokusunu koruyarak farklı dönemlerde tadilat ve restorasyonlardan geçirilmiş ve Üniversitemize kazandırılmış değerli bir alandır. Mevcutta 17 kişilik kapasite ile Dekanlık ve Rektörlük toplantılarında kullanılmaya devam etmektedir.

Makina Fakültesi Profesörler Kurulu’nun 1955 yılındaki toplantısına ait fotoğraf yukarıda verilmiştir. Soldan sağa (saat yönünde): Prof. Dr. Fahri Terzioğlu (Uçak), Prof. Dr. Fikret Narter (Makina), Prof. Dr. Kamuran Görgün (Makina), Prof. Dr. Ratip Berker (Kurucu Dekan), Prof. Dr. Hilmi İleri (Makina), Doç. Dr. Mesut Savcı (Gemi), Prof. Dr. Hikmet Binark (Dekan), Doç. Dr. Selim Palavan (Makina), Prof. Dr. Muzaffer Sağışman (Makina), Prof. Dr. Ata Nutku (Gemi), Prof. Dr. Bekir Dizioğlu (Makina), Prof. Dr. François Duscio (Makina).

Gümüşsuyu Yerleşkesi’nin zamanla değişimi.

[1] Uluçay Ç., Kartekin E. (1958). Yüksek Mühendis Okulu-Yüksek Mühendis ve Yüksek Mimar Yetiştiren Müesseselerin Tarihi, Berksoy Matbaası, İstanbul.

İTÜ Makina Fakültesi boğaz cephesi ön bahçeden giriş kapısı.

İTÜ Makina Fakültesi tarihi giriş kapısı üzerindeki kitabe, Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz döneminde kışlanın inşasını belgeleyen önemli bir eserdir. Kitabede Rumi yıl 1278 (Miladi 1862) olarak görülmektedir. Osmanlı hat sanatının estetik anlayışını ve dönemin edebi üslubunu yansıtan bu yazıtta, kışlanın yapım sürecine ve Sultan Abdülaziz’in devlet yönetimindeki imar faaliyetlerine değinilmiştir. Hat sanatıyla yazılmış bu metin, dönemin Osmanlıca ifadeleriyle süslenmiş olup günümüz Türkçesiyle anlamlandırıldığında mimari ve tarihi bir vesika niteliği taşımaktadır. Aşağıda, kitabede yer alan metnin orijinal hâli, Latin harfleriyle okunuşu ve sadeleştirilmiş Türkçesi yer almaktadır.

Kitabe Metni: ١- تحت اجلاله جلوسندن برو اقدام ايله١– تحت اجلاله جلوسندن برو اقدام ايله \\ ملكن اعمار ايتمده شاه جهان عبدالعزيز \\ ايليوب انشا كومش صوينده نو قشله يى ٢- نقد جو دين عسكره قلدى روان عبدالعزيز \\ ملك و ملت سايهء لطفنده كورسون راحتى \\ پادشاه عالم اولسون هر زمان عبدالعزيز ٣- حرره عبدالفتاح سرسكه كنان \\ سويلدى تارىخ معجم بنده خاصى ضيا \\ موقعنده قشله يي يابديردى خان عبدالعزيز \\ حزينهء خاصّهء شاهانه ٤- ١٢٧٨

Okunuşu:
1- Taht-ı iclâle cülûsundan beru ikdâm ile // Mülkün i’mâr etmede şâh-ı cihan Abdülaziz // Eyleyüb inşâ Gümüşsuyu’nda bu nev kışlayı
2- Nakd-i cûdın askere kıldı revan Abdülaziz // Mülk ve millet sâye-i lütfunda görsün rahatı // Padişah-ı âlem olsun her zaman Abdülaziz
3- Harrerehû Abdülfettâh Sersikkegünân-ı // Söyledi tarih mu’cem bende-i hass-ı Ziyâ // Mevkiinde kışlayı yaptırdı Hân-ı Abdülaziz // Hazîne-i Hassa-i Şâhâne
4- 1278
Hattatın imzası:
Harrerehû Abdülfettah Sersikkegünân-ı Hazîne-i Hassa-i Şâhâne 1278 (Rumi 1862)

Metnin Sadeleştirilmiş Hali

Yüce tahtta cülusundan/tahta çıkışından bu yana gelen
Memleketi imar etmede cihan şahı Sultan Abdülaziz
Gümüşsuyu’nda bu yeni kışlayı inşa ettirdi
Askere cömertliğiyle bağışladı Sultan Abdülaziz
Memleket ve millet onun lütfuyla görsün rahatı
Cihan padişahı olsun her zaman Sultan Abdülaziz
Mucem tarihini söyledi kul Ziya
Bu mevkiide kışla yaptırdı Sultan Abdülaziz
Bunu yazan Hazine-i Hassa’da görevli Sersikkegünan Abdülfettah

Mucem tarih: Ebced hesabında sadece noktalı harfler hesap edilerek düşürülen tarih.
Hazine-i Hassa: Osmanlı padişahlarının şahsi gelir ve giderlerini idare eden teşkilât.
Sersikkegünan: para kalıbı hazırlayanların en yetkilisi, başı

Çeviriler, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Arş. Gör. Kubilay Arpacı tarafından hazırlanmıştır.